ساختار آموزشی (ساماندهی )کودکان اوتیستیک
مقدمه
اوتیسم سندرمی پیچیده و دارای علایم عصبی _ روانی است که در دوران ابتدائی رشد ونمو کودک ظاهر می گردد ودارای علائمی همچون اختلال و نقص درتعامل اجتماعی و روابط بین فردی، مسایل جدی در زبان وتکلم ، وجود رفتارهای تکراری والگوهای رفتاری قالبی ومحدود،اصرار بر "همانی"و عدم تغییر در محیط است که با الگوهای ادواری وکلیشه ای رفتاری همراه می گردد و درمجموعه اختلالات نافذ وفراگیر رشدی (Pervasive .D.D ) طبقه بندی می شود.
رشدغیرعادی مهارتهای ارتباطی واجتماعی بعنوان ویژگیها ونشانه های کلیدی محسوب می گردند وافزون برآن، رشدگویش ونحوه برقراری ارتباط از عوامل مهم پیشگوئی درمورد این افراد محسوب می گردد.
معیارهای تشخیصی
معیارهای مورداستفاده بعنوان مبنای تشخیص اتیسم ، قطعی ومسلم نیستندودرطی زمان دائمأ تغییر می یابند.افزون برآن ، از زمانیکه تشخیص اختلال نافذرشد درمحیط های آموزشگاهی بیشترجا افتاده ومتعاقب آن کودکان بیشتر وبیشتردسته بندی می شوند ، تشخیص وافتراق اتیسم واقعی ازسایراختلالات نافذ رشد نیز روزبه روز مشکل ومشکل تر می شود. درمجموع چنین به نظر می رسد که اتیسم نتیجه ومحصول نهائی اختلالات مختلفی است که تمامی آنها در علائمی همچون ناهنجاریهای اجتماعی ، زبانی وعصب شناختی مشترک می باشند.
اتیسم معمولأ درمحدوده سنی 2 تا 4 سالگی تشخیص داده می شود منتها علائم ممکن است خیلی زودتر آشکار گردند. برخی از کودکان اتیستیک ممکن است درتمامی مواردوجنبه ها دچارمشکل نباشند ، در حالیکه هستنـد کــودکانـی که فـوق العـاده آشفتــه ، پریشـان خاطر وسـردرگم انـد وحتـی احتـمال دارد که به خودآسیب برسانند.برخـی ازآنـان مقاطع رشدی مختلف وبا اهمیتی همچون صحبت کردن وراه رفتن را حتی جلوتر از زمان تعیین شده درجدول رشدکسب می کنند. به همین دلیل ، اغلب والدین با مشاهده ازدست رفتن تدریجی برخی ازاین مهارتها درکودک ، پریشان خاطر وآشفته حال می گردند. اوتیسم واپسگرا (regressive autism ) اصطلاحی است که به این گروه اطلاق می شود. دسته دیگری ازاین کودکان ازهمان ابتدا دچارتأخیرات رشدی می شوند.
مخرب ترین ویژگیهای اتیسم عبارتند از:
فقدان برقراری ارتباط چشمی ، رفتارهای خودبرانگیزاننده (self-stimulatory) ، آسیب رسانی به خود، الگوهای خواب غیرمعمول ، ضایعات حسی ، خاموشی، زبان محاوره غیرمعمول، سختی وعدم انعطاف، بازی کلیشه ای با اشیاء کوچک، فقدان قوه تخیل، شوخی وبذله گوئی، حساسیت و واکنش نسبت به تغییرات دور وبر و همچنین ترجیحات غذائی .
البته بایداشاره کردکه این ویژگیها ممکن است ازکودکی به کودک دیگربسیارمتفاوت باشد.
یکی ازویژگیهای شایع اتیسم، اصرار و پافشاری آنها در عدم تغییرودست نخوردگی اوضاع وشرایط است واین کودکان اغلب بهترین عملکرد خود را بهنگام ثبات وعدم دگرگونی شرایط روزمره شان از خودنشان می دهند.جابجایی وتغییرشرایط مانندرفتن به یک مدرسه جدید ، تعطیلات ، غذاهای جدید وامثالهم ، بخصوص می تواند برای این کودکان برانگیزاننده باشد.

این طور به نظر می رسدکه موارد زیراحتما لأ در کودکان اتیسم بطور مشترک دیده می شود:
? مشکلات ودرگیری مخ ومخچه
? اختلالات وضایعات مربوط به جذب موادغذایی
? اختلال درسیستم ایمنی بدلیل نقص سلولهای واسطه
? نقص نوروترانسمیتری وواسطه های شیمیایی (سروتونین)

درگیری مخچه موجب بروز مشکلاتی در زمینه های تعادل وتوازن ، توجه ، وحس عمقی (درک ناشی از تحریک عضلات وتاندونها) می گردد. عقیده براین است که دوبخش آمیگدال وهیپوکامپ از سیستم لیمبیک درگیرهستند. محققین این تغییرات را «اصطلاحأ سیم پیچی معیوب مغز» تعبیر کرده اندچون کودکان اتیسم نمیتوانند مانند ما جهان خارج را دریافت و درک کنندبه همین خاطر است که غالبأ وقتی نام آنها صدا زده می شود پاسخی نمی دهند، به رفتارها وکارهای غیر معمول دل می بندند ، به چشمهای فرد مقابل نگاه نمی کند، و اینکه درزمینه صحبت با دیگران وبرقراری تعا ملات اجتما عی دچار مشکل هستند.
میزان بالای بروز عقب ماندگی ذهنی ومیزان بالاتر ازحد انتظار اختلالات تشنجی درکودکان اوتیسم نشان می دهد که این اختلال پایه ای زیستی دارد. حدود 75% کودکان اوتیسم دچار عقب ماندگی ذهنی هستند. تقریباٌ یک سوم این کودکان عقب ماندگی ذهنی خفیف تا متوسط دارند ونزدیک به نیمی از آنها دچار عقب ماندگی ذهنی عمیق یا شدید هستند. اختلالات همراه آن شامل عقب ماندگی ذهنی ، رفتارهای پرخاشگرانه وخودآزاری است.

رشدغیرعادی مهارتهای ارتباطی ،اجتماعی و گویش ازجمله مواردی هستند که عدم رسیدگی به آنها می تواند کودک را کاملاٌ از عرصه تعاملات اجتماعی منفک سازد و او را به انزوای کامل رهنمون سازد.

ارزیابی

معمولاٌ ارزیابی ها شامل موارد زیر می باشند :
- ارزیابی بالینی ( آزمونهای روانشناختی ، چک لیستهای تخصصی مربوطه )
- ارزیابی فهرست مربوط به اختلالات رفتاری ABC / Aberrant Behavior Checklist))
- جدول مربوط به اوتیسم کودکی Childhood Autism Rating Scale) / CARS )
- جدول مربوط به زندگی واقعی برای اوتیسم Real life Rating Scale for Autism) / RLRSA )
- بررسی توانمندی ذهنی و ارزیابی هوشی
- استفاده از چک لیستهای مرتبط دیگر همچون سطح قابلیتهای عملی ( فانکشنال ) و ...
برای شناخت محدوده توانائیها وناتوانیها

تمهیدات :

تاثیرگذارترین برنامه آموزشی زمانی شکل می گیرد که درطی آن سعی گردد کودک از انزوا و بی توجهی به دنیای اطراف خود(توجه انتخابی) خارج گردد وشرایط برای آموزش مهارتهای پایه فراهم گردد.
بنابراین بهبود روابط بین فردی واجتماعی ( interpersonal & social relatonship ) ، ارتقاء مهارتهای کلامی وشناختی ، استفاده از رویکردهای مبتنی بر تقویت وتعدیل حسی (استفاده ازمدالیته های حسی )، استفاده از وسائل آموزشی و سمعی- بصری ( کامپیوتر ، تلویزیون ، ضبط و ...) ، وهمچنین استفاده از مواردی همچون فعالیت درمانی ، موسیقی درمانی و... ، می توانند در درمان نقش موثری را داشته باشند.
استفاده ازفعالیتهای موزیکال می تواند در زمینه های زیر مورد استفاده قرار گیرد:
? رشد مهارتهای حرکتی ظریف ودرشت
? طرح وبرنامه حرکتی
? گفتار و وضوح کلامی
? مهارتهای شنیداری
? تعامل وآگاهی از طریق موسیقی
? توجه تدریجی
? ارتقاء سطح ارتباطی ومهارتی

مشاهدات بالینی وتحقیقات صورت گرفته همگی نشانگرحساسیت بالا وعلاقه وافر این کودکان به موسیقی بوده اند.دربررسیها روشن شده است که استفاده ازتکنیکهای موسیقی درمانی سازمان یافته می تواند اثرات مثبتی بر شناخت ، گویش ومهارتهای اجتماعی فرد برجای گذارد. آسیب شناسان گفتار وزبان بر ارزش سازماندهی وتمرینات منظم موسیقی در درمان انواعی از اختلالات همچون عدم شیوائی وفصاحت کلام ، طریق وسبک ادای کلام، واختلالات دیگر زبان وگفتار تأکید کرده اند.
موسیقی می تواند مبنا وپایه ای باشد برای دریافت، بیان کلامی و رشد مهارتهای زبانی. نتیجـه مطالعات محققین مختـلف مؤیـد ایـن مطلب است که کـودکان اوتیسم بدلیل ضعف در ادراک، از پـژواک کلام وزبان کلیشه ای به عنوان راهکارهای اولیه برای برقراری ارتباط استفاده می کنند . بخشهای تکراری موجود درفعالیتهای موزیکال وعلاقه مفرط کودکان اوتیسم به موسیقی ، موجب رشد قابلیت های ارتباطی و تعاملی آنها می شود.بسیاری از کودکان مبتلا به طیف اختلالات اوتیستیک (ASD ) و همچنین اختلالات مرتبط دیگر، ارتباط و وابستگی زیادی به موسیقی ازخود نشان می دهند.

نقش والدین:
اطلاعات ، بینش وطرز تلقی والدین از نحوه تمرینات وچگونگی رفتار با این کودکان بسیار تعیین کننده است و لازم است اطلاع رسانی صحیح درمورد شرایط ونیازهای این کودکان به والدین صورت گیرد و جنبه های مختلف آموزشی و درمانی برای خانواده بیمارتشریح گردد و والدین نیز در دوره های کوتاه مدت مورد آموزش قرارگیرند تا اطلاعات کافی در زمینه نحوه آموزش و مدیریت رفتاری این کودکان را کسب نمایند.

جمع بندی:
اوتیسم اختلال لاعلاجی که فرد مبتلا را کاملاٌ از اجتماع دور سازد نیست بلکه هستند افرادی مبتلائی که هم اکنون در جامعه حضور مستقلی دارند و حتی مدارج تحصیلی را با موفقیت طی کرده اند و از کارکرد اجتماعی قابل قبولی نیز برخوردار هستند. شواهد ومدارک زیادی وجود دارد که با مداخلات زود هنگام درمانی وهمچنین پیگیریهای آموزشی، کودکان اوتیسم پیشرفت بسیاری از خود نشان داده اند و توانسته اند به سطوح قابل قبولی از کارکرد اجتماعی واستقلال فردی دست یابند.